Mimar Vedat TEK Kimdir ?
Osmanlı vezirlerinden ve Bağdat Valilerinden Girit’li Sırrı Paşa ile şair ve besteci Leylâ Hanım’ın çocukları olan Vedat Tek, 1873 Yılında İstanbul’da doğmuştur. Vedat Tek’in elit bir ailede yetişmesi, aile çevresinde yaratılan sanatsever ortam onun gelişmesinin önemli etmenlerinden biri olmuştur. Annesi Leyla Saz (1850/52–1936) Abdülmecit dönemi saray hekimlerinden İsmail Paşa’nın kızıdır. Münire Sultan’ın nedimesi olarak saraya girmiş ve sultanlarla birlikte eğitilmiştir.Eserleri
Vedat Tek’in tasarım ve uygulamaları aşağıdaki şekilde listelenmiştir :
- Deniz hamamları, Karaköy Rıhtımı
- Çiftlik Yapıları ve Müştemilatı, Gölcük
- Çiftlik binası, Topkapı
- Ahşap iskele, Yenikapı
- Saat Kulesi, İzmit
Mimar Vedat’ın tasarladığı anıtsal yapılardan biri de İzmit’te bulunan saat kulesidir. Kule, Atatürk heykeli ile Küçük Saray arasında, 219 ada, 22 parselde yer almaktadır. Sultan II. Abdülhamit’in tahta çıkışının 25. Yıldönümü nedeniyle, 1902 yılında yaptırılmıştır.
Dört katlı olarak inşa edilen yapının, bir cephesinde giriş kapısı, diğer 3 cephesinde ise çeşme yer almaktadır. 4. Katında her cephede bir saat bulunan yapının, çatısında ise çan bulunmaktadır.
- Hükümet Konağı, Kastamonu
Kastamonu merkezinde, 173 ada, 5 parselde yer alan yapı, 1898 yılında inşa edilmiştir. Bir bodrum kat ve iki normal kattan oluşan yapı, kagirdir. Anıtsal nitelikte hazırladığı ilk proje olan Kastamonu Hükümet Konağı projesinde görülen Osmanlı geleneksel mimarisinin klasik ögeleri, sonraki yapıtlarında sıkça başvurduğu unsurların işareti olarak görülmektedir.
Girişi öne çıkarılarak vurgulanan yapı, her iki köşesi öne doğru çıkıntılıdır. Yapı, 80 cm.lik taş duvarlardan, iç bölme duvarlar ise tuğladan yapılmıştır. Yapının bodrum katı, depo ve arşiv olarak, 1. Katı ise valilik katı olarak tasarlanmıştır. Girişin üstü, valinin odası olarak gösterilmektedir. Pencerelerin üstünde çini işçiliği göze çarpmaktadır. Yapının cephesinde, basık kemerli, sivri kemerli ve dikdörtgen pencereler bir arada kullanılmıştır.
- Halit Bey Yalısı
- Büyük Postane Binası, Eminönü
Büyük Postane, İstanbul Fatih’te, Sirkeci’deki Büyük Postahane Caddesi’ne cephelidir. Büyük Postane binasının inşaatına Posta ve Telgraf Nezareti binası olarak hizmet vermek üzere 1905 yılında başlanmıştır. 1909 yılında inşaatı tamamlanan bina, 1927- 1936 yılları arasında İstanbul Radyoevi olarak da hizmet vermiştir. Günümüzde İstanbul Avrupa Yakası PTT Başmüdürlüğü olarak hizmet vermekte, giriş katında ise tam teşekküllü bir postane şubesi yer almakta olup, yapı Türkiye’nin en büyük postane binasıdır. İçinde ülkenin iletişim ve telekomünikasyon tarihi hakkında bir müze de barındırır.
Mimar Vedat yapının sürecini şöyle anlatmaktadır: “... beni çağıran Posta Nazırı Hasip Efendi, Meydancık’taki tanzifat (temizlik) ahırlarının bulunduğu yerde yapılacak Yeni Posta Nezareti Binasının tarafımdan inşasını münasip görüldüğünü ve derhal işe başlamamı tebliğ etti. Kollar sıvadık, fakat o devrin hali malûm. Adım başına bir müşkülat; vaktinde para vermezler, günlerce durur bekleriz. Tam yarı yerde akıllının biri çıkar “efendim der, üst katlar ahşap olsa!...» Bir münakaşa mücadeledir, gider. Böylece uğraşa, çabalaya nihayet beş senede binayı bitirdik...» Anıtsal yapı kavramına millî mimari içerisinde yeni bir boyut getiren bu yapı, Osmanlı klasik üslubunda süsleme elemanlarının kullanımı ve geçmişe yönelik özellikleriyle, Mimar Vedat’ın mimarlık kişiliği ile özdeşleşen en önemli yapısıdır.
4 katlı ve 3200 metrekarelik binanın girişi basamaklarla yükseltilmiş ve ön cephesinin her iki köşesi de öne çıkarılıp, yükseltilerek üzerleri kubbe ile kapatılmıştır. Yapıya geniş merdivenlerle girilir. Binanın içinde 3 kat boyunca yükselen dikdörtgen bir orta mekan ve bunu çevreleyen odalar vardır. Ana giriş çok büyük bir salona açılır. Çatıya dek yükselen tavan, turuncu ve mavi renk ağırlıklı camlarla kaplıdır. Vedat Tek’in yaptığı önemli kamu binalarından olan postanenin, geniş bir sirkülasyon alanı, köşelerinde anıtsal merdivenleri vardır. Büyük sirkülasyon alanının üstü, renkli camla örtülüdür. Yapı kitlesinin iki ucunda kuleler yer almaktadır.
Cephe yontma taş ve mermerdir. Ön cephede, sivri kemerler ve çiniler dikkat çekmektedir. Süslemelerde 16. yüzyıl Osmanlı üslubu hakimdir. Daha önce dış cephede çini kullanılmazken, 19. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren kullanılmaya başlanmıştır (Batur 2003). Giriş kapısı üst tarafında çini işlemeli olarak eski yazı ile “Posta Telgraf Nezareti” yazılıdır.
- Büyük Postane Camii (Hobyar Mescidi), Eminönü.
Vedat Tek’in yaptığı az sayıda caminin en bilineni, Postane binasına bağlı olan Hobyar Mescididir. Mescit, Eminönü’nde Sirkeci semtinde, Büyük Postahane Binası için düzenlenen arka avlunun yüksek istinat duvarı üzerinde, 424 ada, 3 parselde, Aşir Efendi Caddesi ile Postane Sokağı kesişiminde yer almaktadır.
Hobyar ismi 15. yüzyılda yaşamış olduğu bilinen, dönemin önemli zatlarından Hoca Hubyar’dan gelmektedir. Yapının diğer adı Büyük Postahane Camii’dir.
Mescidin yerinde, daha önce de bir mescit olduğu kayıtlarda yer almaktadır. Fatih dönemine ait caminin (1473-74), 9 m. x 9 m. Boyutlarında, kare planlı ve merkezi kubbesi olduğu bilgisi kaynaklarda yer almaktadır. Büyük Postahane yapımı esnasında zarar gören cami yıkılıp yerine küçük bir mescit inşa edilmiştir.
Sekizgen planlı olarak inşa edilen mescit, 7.50 m. x 7.50m. boyutunda inşa edilmiş olup, kâgirdir. Caminin girişi, kuzeydoğu köşesinde yer alan birkaç basamakla sağlanmaktadır. Geniş cephelerde pencerelerin büyük inşa edilmesi nedeniyle, iç mekanın geniş ve aydınlık olduğu görülür. Cephelerde, sivri kemerler ve çini ögeler birlikte kullanılmıştır. Üst örtüsü, soğan kubbeye benzeyen yapının, geniş saçakları ve ahşap payandaları dikkat çekmektedir. Mescidin tek şerefeli, silindir gövdeli minaresi, güneydoğu köşesinde yer almaktadır.
- Vedat Tek Evi
İstanbul, Nişantaşı, Vali Konağı Caddesi, 665 ada, 1 parselde yer alan yapı, Vedat Tek’in ikinci ikametgâhıdır. Giriş cephesinde 3 adet sivri kemerli pencere yer almaktadır. Zemin kat ve teras katı ile birlikte 4 katlıdır. Girişi Vali Konağı Caddesinden sağlanan yapı, kesme taştan inşa edilmiştir. Girişin üstünde büyük bir rozet pencere yer almaktadır. Rozet pencerenin üstünde, korkuluklu küçük bir pencere yer almaktadır. Yapının en belirgin kısmı, Vali Konağı Caddesi ile Süleyman Nazif Sokağın kesişiminde yer alan balkonlardır. Balkonların mermer korkuluklarında baklava dilimi motifleri görülmektedir. Pencerelerin kemer alınlıklarında özel desenli çiniler dikkati çekmektedir.
- Defter-i Hakani Binası, Sultanahmet.
Sultanahmet Tapu Müdürlüğü Binası olarak bilinen Defter-i Hakani binasının projeleri Vedat Tek tarafından hazırlanmıştır. Osmanlı’nın tapu ve kadastro defterlerinin arşivlendiği bu önemli yapı, Sultanahmet Meydanının batı kenarında, İbrahim Paşa Sarayının (Türk İslam Eserleri Müzesi) yanında, eski binasının yerine yapıldı. Osmanlı Devletinin tüm tapu kayıtlarının tutulduğu ve kütük defterlerinin saklandığı merkezi örgüt Defter-i Hakani Nezareti’dir. 1871’e kadar adı Defterhane’dir. Ülke genelindeki tüm tımar, zeamet, has, mülk, vakıf arazilerine ait toprak yazımlarına ait ana defterler Defterhane’de tutulmakta, gerektiğinde bu defterlerdeki kayıtlara başvurulmaktadır. Defterhane, önceleri Divanı Hümayuna bağlı iken, Defter-i Hakani Nezareti’nin kurulmasıyla, 1871 yılında Sultanahmet’teki Defteri Hakani binasına taşınmıştır. 1908 yılında inşası tamamlanan yapı, 101 ada, 1 parselde yer almakta olup, tapu kaydında alanı 1634,00 m2 olarak kayıtlıdır. 4 katlı yapı, enine dikdörtgen planlı 0,8 metre kalınlığında taş duvardan inşa edilmiştir. Kemer alınlıklarına yerleştirilen Türk çini motifleri, pencere altlarında yer alan çini panolar, cephesindeki sivri kemerleri ile dikkat çeken yapı, kesme taş işçiliğinin önemli yapılarından biri sayılmaktadır.
- Dolmabahçe Sarayı Ekleri, Beşiktaş
- Milli Emlak Dükkanları, Akaretler, Beşiktaş
- Heykeltraş İhsan Bey Yalısı
- Halit Ziya Uşaklıgil Villası
- Leyla Saz Hanım Villası
- Feride Ayni Villası
- Vedat Tek Yazlık Evi
- Ziya Paşa Villası
- Büyükada’da bir villa
- Muradiye Han, Karaköy.
- Mesadet (Liman) Han
Mimar Vedat’ın yaptığı ticari amaçlı yapılardan biri de Eminönü merkezinde, Yalı Köşkü Caddesi’nde, 406 ada, 24 parselde yer almaktadır. 1912 yılında inşa edilen yapı, Osmanlı padişahlarından Mehmet Reşat tarafından, oğullarına gelir sağlamak amacıyla yaptırılmıştır. Oğullarının ölümünden sonra tek tek satılan odalar nedeniyle, han bugün çok mülkiyetlidir.
Yapı, betonarme karkastır. Duvarlar, dolgu tuğladan yapılmıştır. 4 katlı olan yapının, giriş katı yüksek tutulmuştur. Bu katta, asma katlı dükkânlar yer almaktadır. Binanın dış cephesinde sivri kemerler, pencerelerin etrafında görülen çiniler yapının dikkat çeken özelliklerindendir.
- Selanik Bankası, İzmir
- Cemil Topuzlu Köşkü
- Belediye Binası, Kadıköy
- Vedat Tek Evi 2
- Veliefendi Hipodromu, İstanbul
- Enver Paşa Köşkü
- Ahmet Cemal Bey Köşkü
- Fatih Tayyare Şehitleri Anıtı
Fatih’te, Fatih Belediyesi, yahut Kaymakamlığı önündeki Tayyare Şehitleri Anıtı, Vedat Tek’in eserlerindendir. İstanbul’dan Kahire’ye gidecek uçakların, Şam yakınlarında düşmesi üzerine inşa ettirilmiştir. Beyaz mermerden yapılan anıt, sade bir görünüme sahiptir. Yekpare mermerden inşa edilen kare kaide üzerine oturan silindirik bir mermerden oluşmaktadır (Onur 1988). Anıtın üstünde, İstanbul’un minareleri, İstanbul Üniversitesi’nin kapıları, Beyazıt Kulesi, bir uçak ve Mısır Piramitlerinin kabartma resimleri bulunmaktadır. Mermerin üzerinde yükselen ucu kırık sütun, havacılarımızın yarım kalan yolculuklarını simgelemektedir. Kaideye işlenen tunç madalyalar ise, görevlerinin başarıyla tamamlayıp Kahire’ye ulaşmaları halinde, onlara verilecek madalyaların kopyasıdır.
- Saraçhane Belediye Binası
- Karaköy Deniz Yolları Acentası
- Moda Vapur İskelesi
- Haydarpaşa Vapur İskelesi
- Kadıköy İskelesi
- Silah Müzesi, Harbiye
- Mezbaha, Sütlüce
- Şadiye Sultan Apartmanı
- Kazım Emin Tütün Deposu, Bursa
- Nemlizade Tütün Deposu, Üsküdar
- Ankara Palas, Ankara
- Gazi Köşkü
- Halk Fırkası Mehfeli Binası, Ankara
- Vedat Bey Apartmanı
- Tarsus Belediye Tiyatrosu ve Gazinosu, Tarsus
- Louıs Sangursky Villası
- Güneş Apartmanı
- Mr. I.Varber Villası
- Pertev Apartmanı
- Halit Ziya Uşaklıgil Apartmanı
- Tahir Han, Tophane
- Leyla Saz Kabri, Edirnekapı
- Yayla Apartmanı
- Anıtkabir Yarışması için Eskiz
